ابوبشر عمرو بن عثمان بن قنبر سیبویه (۱۴۰ هـ / ۷۶۰ م-۱۸۰ هـ / ۷۹۶ م) از مشاهیر ایران زمین و معروف به سیبویه شیرازی از دانشمندان ایرانی صرف و نحو زبان عربی و پیشوای مکتب نحوی بصره بود که آرامگاهش در شهر شیراز است. معنی نام او «منسوب به سیب» است. بسیاری از نام‌های ایرانی پیش از اسلام و اوایل دوره اسلامی به پسوند نسبی -ویه ختم می‌شد همچون «دادویه»، «زادویه» و غیره. عربها و به تبع آن‌ها غربیان نام سیبویه را به صورت سیبَوَیه (Sibawayh) یا سیبِوَیْهْ تلفظ می‌کنند.

فیروزآبادی مؤلف قاموس درباره معنای نام او می‌گوید: سیبویه یعنی بوی سیب. بنا به نقل زرکلی، سیبویه در سال ۱۴۸ ه. در یکی از دهکده‌های شیراز بخش بیضا به دنیا آمده‌است، سپس به بصره رفته و از همراهان حلقه درس خلیل بن احمد شده و در آنجا کتاب مشهور خود را در صرف و نحو، تصنیف کرده‌است، آن‌گاه به بغداد عزیمت کرده و پس از مناظره ناراحت‌کننده‌ای با کسائی، به اهواز آمده و در آنجا به سال ۱۸۰ ه. وفات یافته‌است.

کنیه‌های وی را ابوبِشر، ابوعثمان و ابوالحسن ذکر کرده‌اند که کنیه نخست، مشهورتر است.

منابع کهن وی را از موالی بنی‌حارث بن کعب و آل ربیع بن زیاد حارثی دانسته‌اند.

سیبویه اصالتاً ایرانی بود و در سال ۷۶۰ میلادی در بیضا (فارس) متولد شد و در بصره نشو و نما کرد. پس از آن که در نحو استادی بی‌همتا شد به نزد یحیی بن خالد برمکی به بغداد رفت.

وی علاوه بر این‌که از خلیل درس می‌گرفت نزد استادان دیگری مانند عیسی بن عمر و یونس به شاگردی نشست و لغت را هم از ابو خطاب اخفش فرا گرفت. آنگاه به تألیف کتابی در نحو پرداخت که ابن ندیم درباره آن می‌نویسد: نه پیش از وی کسی مانند آن را تألیف نموده و نه بعد از او کسی تألیف خواهد کرد.

زندگی
سیبویه به سال (۱۴۰) هجری قمری در شهر بیضا از توابع شیراز امروزی زاده شد، در سن ۱۴ سالگی برای تحصیل علم رهسپار بصره شد، چنان‌که در آن دوران بغداد مرکز علم و دانش بود؛ و در آنجا یکی از برجسته‌ترین علماء علم اللغة شد.

وی از علم نحو زبان عربی است و «الکتاب» وی، اوّلین کتاب حاوی صرف و نحو عربی و از منابع و مأخذ قابل اطمینان است.

وی نزد یکی از بزرگ‌ترین استادان علوم صرف ونحو در آن دوران خلیل فراهیدی کسب علم نموده‌است.

اهمیت تاریخی سیبویه از آن جهت است که نخستین فردی بود که برای زبان عربی صرف و نحو نوشت و صداها را در این زبان مشخص ساخت؛ بنابراین، علامات ضمه، فتحه، کسره و تنوین‌ها اختراع و کار سیبویه ایرانی است. وی با این عمل عنوان «سیبویه نحوی» را به خود اختصاص داد. بدون کاری که سیبویه کرد و در آن زمان یک شاهکار بود، پیشرفت زبان عربی میسر نبود و استحکام این زبان به این صورت باقی نمی‌ماند. به این ترتیب، این ایرانیان بودند که برای اعراب دستور زبان (صرف و نحو) نوشتند.

طبق نوشته روزنگارهای بین‌المللی، «سیبویهSibavayh» زبان‌شناس معروف ایرانی در نخستین هفته ژانویه سال ۷۹۳ میلادی در شیراز درگذشت. بنا به روایتی، وی در سال ۱۸۰، در سن چهل سالگی درگذشت و در گورستان باهلیه مدفون شد. اینک بر قبر او سنگ سیاهی است که در دکانی در دروازه کازرون قرار دارد و به سنگ سیاه معروف است. یک مزار دیگر نیز درشهر قدیمی سیراف که اکنون بندر طاهری نامیده می‌شود واقع در عسلویه استان بوشهر وجود دارد که به نام مزار این دانشمند معروف است.

عده‌ای بر این باورند که اگر سیبویه ایرانی برای زبان عرب صرف و نحو ننوشته بود این زبان در نوشتار همانند لهجه (گویش) یکنواخت بودن خود را از دست می‌داد.

سیبویه هنگام که عزم سفر به خراسان نموده بودن در عرض راه بیمار می‌شود، و در سال (۱۸۰هـ/ ۷۹۶م) در عمر ۴۰ سالگی در شهر شیراز درگذشت.

منبع: ویکی پدیا