جای خالی سلوچ رمانی رئالیستی نوشته ی محمود دولت آبادی است که بلافاصله پس از آزادی از زندان ساواک، طی ۷۰ روز خلق کرده است. به گفته ی خود دولت آبادی، او داستان کتاب را هنگامی که دوره سه ساله ی حبس را می گذراند در ذهنش پرورانده بود.
در کتاب جای خالی سلوچ با زندگی یک خانواده و در مقیاس گسترده تری با زندگی مردم یک روستا آشنا می شویم که در کنار توصیفات قوی و پررنگ نویسنده، با ریز و درشت روزمرگی شخصیت های داستان آشنا می شویم. این کتاب در حقیقت سعی می کند تقدیرِ زندگیِ زنانی همچون «مرگان» را نشان دهد که در جای جایِ ایران حضور دارند و پابه پای مردان کارهای دشوار و سختی انجام می دهند و در سخت کوشی هیچ کم از مردان ندارند؛ زنانی که در تمامِ عمر حتی یک روز هم رنگِ خوشی را نمی بینند امّا خم به ابرو نمی آورند و با وجودِ همهٔ اتفاقاتی که ممکن است ده ها مرد را از پا بیندازد، می جنگند.
محمود دولت آبادی، نویسنده، نمایش نامه نویس و فیلم نامه نویس ایرانی، متولد ۱۳۱۹ در روستای دولت آباد سبزوار است. معروف ترین اثر وی رمان بلندِ ده جلدیِ «کلیدر» است که بیش از ده سال وقت خود را صرف نوشتن آن کرد و تاکنون به چندین زبان مختلف در دنیا ترجمه شده و همین باعث شهرت جهانی وی شده است. اما شاید خوانده شده ترین کتاب او همین رمان جای خالی سلوچ باشد. رمانی که به نظر خیلی ها بهترین رمان او نیز می باشد.
قابل توجه هنرجویان هنرستان رشته کامپیوتر و هنرجویان هنرستان رشته حسابداری با معرفی کتاب (جای خالی سلوچ) با شما هستیم.
از دیگر آثار ارزشمند و شناخته شده ی این نویسنده می توان به «نون نوشتن»، «بنی آدم»، «روزگار سپری شده ی مردم سالخورده»، «سلوک»، «بیرون در» و «طریق بسمل شدن» اشاره کرد.
در قسمتی از متن پشت جلد کتاب، که از کتاب ما نیز مردمی هستیم انتخاب شده، آمده است:
…و هنوز به چشم می توانیم ببینیم که زنان ما در جاهای مختلف ایران پابه پای مرد کارهای دشوار انجام می دهند، در امر دامداری، کشاورزی، نساجی و غیره… و در سهمی که از عذاب زندگی می برند و نیرویی که در مقاومت و سختکوشی در برابر این زندگی مصرف می کنند هم هیچ کم از مردها ندارند.
رمان جای خالی سلوچ همان طور که از اسمش مشخص است، از یک فقدان صحبت می کند، از یک جای خالی که حاصل رفتن «سلوچ» است و در ادامه بار سنگینی که ایجاد کرده و باعث شده، محمود دولت آبادی نشان دهد زنان هم از عذاب زندگی هیچ کم از مردها ندارند.
روایت داستان کتاب جای خالی سلوچ از همین جا شروع می شود. «سلوچ» یک صبح زمستانی از خواب بیدار شده و خانواده اش را رها می کند و می رود. همسر و دو پسر و دخترش را بی هیچ خبری ترک می کند. «سلوچ» هیچ کسب و کار حسابی ندارد و به دنبال کار روانه شهر می شود. شروع کتاب نیز لحظه بیدار شدن «مِرگان» همسر «سلوچ» و ناپدید شدن او را به تصویر می کشد:
مِرگان که سر از بالین برداشت، سلوچ نبود. بچه ها هنوز در خواب بودند: عباس، اَبراو، هاجر. مرگان زلف های مقراضی کنار صورتش را زیر چارقد بند کرد، از جا برخاست و پا از گودی دهنۀ در به حیاط کوچک خانه گذاشت و یک راست به سر تنور رفت. سلوچ سر تنور هم نبود. (کتاب جای خالی سلوچ اثر محمود دولت آبادی – صفحه ۷)
در ادامه کتاب، تمرکز نویسنده بر احساسات و مشکلات زندگی مِرگان، زن سلوچ است که به شکل بی نظیری به تصویر کشیده شده است. اعضای خانواده در نبود سلوچ سعی می کنند با شرایط کنار بیایند. مرگان، شخصیت اصلی رمان است که بعد از رفتن همسرش، در زمستانی سرد که دستش از هر جایی کوتاه است سعی می کند با شرایط سختی که برایش پیش آمده کنار بیاید. سه فرزند سلوچ نیز هر یک گوشه ای از داستان را پیش می برند.
نویسنده در کتابش از روح سرکش پسران سلوچ صحبت می کند و از دردهای هاجر، دختر نوجوان سلوچ گرفتار مشکلات بزرگی همچون ازدواج با مردی که سال ها از او بزرگ تر است، شده است. سلوچ حضور مستقیمی در داستان ندارد ولی به تدریج با خواندن کتاب شخصیت او در پس ماجراها و ارتباط شخصیت ها با یکدیگر آشکار می شود.
محمود دولت آبادی در قسمت دیگری از صحبت هایش – که در کتاب ما نیز مردمی هستیم آمده است – درباره شخصیت مرگان می گوید:
بازآفرینی مرگان هم همچون اعتراض من، و همچنین اعتراض مرگان به این زندگی ست که به ستم بر او و بر امثال او روا داشته می شود؛ و مقاومت و سختکوشی مرگان و تحمل و سماجت او در عین حال نفی این انگ ناتوان بودن است. مثل یک ماده ببر از زندگی اش دفاع می کند، آن را دگرگون می کند و حتی پابه پای دیگران وقتی که لازم بشود با فردایی مبهم رودررو می شود؛ و به نظر من جز این که این رفتارها زیباتر از رفتارهای یک مرد است در قبال حوادث، هیچ تفاوتی نسبت به هم ندارد.
درباره کتاب محمود دولت آبادی
جای خالی سلوچ روایت گر روستایی است کویری، خشک، بی همت و بی برکت با مردمانی فقیر، طماع، حریص و نامهربان. داستان خانواده سلوچ در غیاب او بسیار تراژدیک است. بعد از رفتن سلوچ، مرگان می ماند و فقر و بدبختی و به دندان کشیدن بچه هایش؛ بچه هایی که کمتر از دیگران آزارش نمی دهند. مرگان در غیاب سلوچ مرارت ها می کشد، هتک حرمت می شود و… .
به طور کلی کتاب فضایی سیاه، ترسناک و غم آلودی را به تصویر می کشد. بارها فضای داستان آنچنان غم آلود بود که از خواندنش برای چند دقیقه دست کشیدم. هر چند کتاب بسیار گیراست ولی فضای عجیبی را به تصویر می کشد. مخصوصاً برای کسی که در یک محیط روستایی بزرگ شده باشد و یا این شرایط را از نزدیک دیده و با شرایط زندگی روستایی و کشاورزی آشنا باشد.
بخش های مختلف کتاب و زندگی سخت خانواده ای که هر لحظه اش درد، رنج و فغان است بدون تردید خواننده را تحت تاثیر قرار می دهد. مثلا صحنه کتک خوردن مظلومانه «ابراو» یا دست های یخ زده اش و یا گریه ها و جیغ های «هاجر» دوازده ساله که شوهر داده شد و شبانه گریزان با مشت و کتک دوباره با خانه شویش فرستاده شد. هر کدام از این صحنه ها بار سنگینی دارد که احساسات شما را درگیر می کند.
در ابتدای کتاب با اولین مکالمه ها، متفاوت بودن کتاب مشخص می شود. بنابراین خواننده با رمانی روبه رو است که از درد و مشکلات قشری زجر کشیده صحبت می کند. از یک زندگی حقیقی که احتمالا خیلی ها آن را تجربه کرده باشند. در این کتاب فضا به شدت مادی است و این شامل تمام افراد داخل داستان می شود. این موضوع امری عادی محسوب می شود و ما کسانی را می بینیم که برای یک قران تمام انسانیتشان را زیر پا می گذارند و حاضر هستند زمین و زمان را به هم بدوزند. این واقیعتی است که دولت آبادی بسیار عالی بازتاب می دهد. نویسنده همچنین نشان می دهد فقر و زندگی سخت چه بلایی سر مردم می آورد.
در کتاب جای خالی سلوچ می بینیم که یک مادر در چنین جامعه ای چه زجرهایی می کشد، یک دختر چه زود از همان دوران بچگی زن می شود و از همه مهمتر چه بچه هایی که بچگی نکرده و از دوازده سالگی باید مردانگی خود را زیر فشار کار پیدا کنند. این کتاب واقعیتی جالب را از یک زندگی سرد و بی روح با افکاری محدود که خیلی ها را سوزاند و می سوزاند در یک برهه زمانی به تصویر می کشد.
نکته نهایی اینکه نویسنده نیز فضای داستان را به خوبی می شناسد و از آن آگاه هست. دولت آبادی با دقت و ظرافت صحنه ها و مکالمات کتاب را شکل داده و درست همان چیزی را به ذهن خواننده منتقل می کند که واقعی و حقیقت است. پیشنهاد می کنیم اگر از محمود دولت آبادی کتابی مطالعه نکرده اید با این رمان شروع کنید و یا در هر صورت از مطالعه این کتاب غافل نشوید.
جملاتی از متن جای خالی سلوچ
کوچه ها هنوز خلوت بود. گویی مردم خیال نداشتند از خانه ها پا بیرون بگذارند. باد سرد زبانه می زد و در کهنه دامن سوراخ سوراخ پیراهن مرگان می پیچید. انگشت های خشکیده مرگان دست گیره پیمانه را چسبیده بودند و آن را برشانه می فشردند تا باد از جا برنکندش. سرمای پیچیده در باد، چشم های مرگان را آب انداخته بود. اما زن، هنوز به حال خود نبود و بی اختیار نگاهش را این سوی و آن سوی می چرخاند تا مگر سلوچ، یا نشانی از او بیابد.
زخمی اگر بر قلب بنشیند، تو نه می توانی زخم را از قلبت وا بکنی و نه می توانی قلبت را دور بیندازی. زخم تکه ای از قلب توست. زخم اگر نباشد، قلبت هم نیست. زخم اگر نخواهی باشد، قلبت را باید بتوانی دور بیندازی. قلبت را چگونه دور می اندازی؟ زخم و قلبت یکی هستند.
دنیا را بگذار آب ببرد. وقتی تو در توفان گرفتار می آیی، چه خیال که تو دکمه ی یقه ات را بسته باشی یا که نبسته باشی. چه خیالی که خاک در چشمانت خانه کند یا نکند. چه خیالی؟! تو در توفان گرفتار آمده ای، میخواهی که گلویت خشک نشود؟!
هنرستان کمال دانش در رشته کامپیوتر و رشته حسابداری با بهترین کادر تدریس هر ساله رتبه قابل قبولی در کنکور را دارد.
خوش خلقی او را باید از چاپلوسی جدا می کردند. روی گشاده ی مرگان در کار، نه برای خوشایند صاحب کار، بلکه برای به زانو درآوردن کار بود. مرگان این را یاد گرفته بود که اگر دلمرده و افسرده به کار نزدیک بشود، به زانو در خواهد آمد و کار بر او سوار خواهد گشت. پس با روی گشاده و دل باز به کار می پیچید. طبعا کار چنین است که می خواهد تو را زمین بزند، از پا درآورد. این تو هستی که نباید پا بخوری، نباید از پا دربیایی و مرگان نمی خواست خود را ذلیل، ذلیل کار ببیند. مرگان کار را درو می کرد.
گاه آدم، خود آدم، عشق است. بودنش عشق است. رفتن و نگاه کردنش عشق است. دست و قلبش عشق است. در تو عشق می جوشد، بی آنکه ردش را بشناسی. بی آنکه بدانی از کجا در تو پیدا شده، روییده. شاید نخواهی هم. شاید هم بخواهی و ندانی. نتوانی که بدانی. عشق، گاهی همان یاد کمرنگ سلوچ است و دست های به گل آلوده ی تو که دیواری را سفید می کنند. عشق، خود مرگان است؛ پیدا و ناپیداست، عشق. گاه تو را به شوق می جنباند. و گاه به درد در چاهیت فرو می کشد.
گاه عشق گم است؛ اما هست، هست، چون نیست. عشق مگر چیست؟ آن چه که پیداست؟ نه، عشق اگر پیدا شد که دیگر عشق نیست. معرفت است. عشق از آن رو هست، که نیست. پیدا نیست و حس می شود. می شوراند. منقلب می کند. به رقص و شلنگ اندازی وا می دارد. می گریاند. می چزاند. می کوباند و می دواند.
منبع: کافه کتاب