در دو دهه گذشته شاهد رشد چشمگیر کاربران اینترنت و شبکه های اجتماعی بوده ایم؛ کاربرانی که طیف های مختلف سنی از کودکان و نوجوانان گرفته تا افراد مسن را دربرمی گیرند. به ویژه این روزها که آموزش کودکان ما به استفاده از اینترنت و حضور در فضای مجازی وابستگی بیشتری پیدا کرده است. این نیمه پر لیوان است؛ اما آیا این رشد چشمگیر ضرر و زیانی هم داشته است؟ مسلما پاسخ این سؤال مثبت است؛ به ویژه وقتی صحبت از کودکان کم سن وسال باشد. زورگویی سایبری یا اینترنتی (که در بعضی موارد حاد حتی منجر به خودکشی شده است)، رواج پورنوگرافی، دوری از اجتماع و میل به گوشه گیری و کم تحرکی یا بی تحرکی (نشستن بیش از حد و فعالیت نداشتن)، همگی از زیان هایی اند که این رشد چشمگیر به ویژه برای کودکان در پی داشته است. در ادامه، اطلاعاتی طبقه بندی شده درباره آسیب های فضای مجازی برای کودکان در اختیارتان خواهیم گذشت. همچنین از راهکارها و توصیه هایی خواهیم گفت که با به کارگیری شان می توانید از کودکانتان در برابر این آسیب ها محافظت کنید. همراه ما باشید.

استفاده گسترده از اینترنت مزایای متعددی دارد: با استفاده از اینترنت می توان با هرکسی در هرکجای این کره خاکی ارتباط برقرار کرد، با چند کلیک ساده یا لمس صفحه نمایش می توان از علوم و فنون مختلف مطلع شد، کارها و پروژه های مختلف را به صورت دورکاری انجام داد، معاملات مالی و بانکی را بی دغدغه و به سادگی هرچه تمام تر انجام داد و… . با این حال، فضای اینترنت ضرر و زیان هایی نیز دارد که در ادامه، با برخی از آسیب های فضای مجازی برای کودکان آشنا خواهیم شد.

آسیب های روان شناختی فضای مجازی برای کودکان
پیش تر گفته بودیم که آسیب های فضای مجازی برای کودکان را به طور جزئی تر و طبقه بندی شده بررسی خواهیم کرد. اولین زیرمجموعه این آسیب ها آسیب های روان شناختی فضای مجازی برای کودکان است. کودکانی که زمان زیادی را در فضای مجازی سپری می کنند ممکن است گرفتار احساس انزوا و افسردگی شوند. هرچه کودک بیشتر در فضای مجازی وقت بگذراند، از آن سو برای تعامل رودررو با اعضای خانواده و دوستان زمان کمتری خواهد داشت.

به علاوه، برانگیختگی و تحریکی که از استفاده از اینترنت ناشی می شود ماهیتی مصنوعی و غیرطبیعی دارد و به همین خاطر، ممکن است کودکی که زیاد در این فضا وقت می گذراند، در مواجه با کارها و فعالیت های معمول و بعضا کسل کننده روزمره، احساس بی حوصلگی کند و زود از انجامشان خسته شود.

نکته دیگر اینکه حجم فوق العاده زیاد اطلاعات مختلف در فضای مجازی می تواند رشد شناختی (Cognitive Development) کودک را تحت تأثیر قرار دهد و منجر به بروز نشانه ها و علائمی چون استرس و خستگی مفرط در او شود.

افسردگی و بروز نشانه ها و علائم اختلال کم توجهی بیش فعالی (ADHD) ارتباط تنگاتنگی با استفاده افراطی از فضای مجازی دارند (هم در کودکان و هم در بزرگ سالان).

قابل توجه اولیای هنرجویان هنرستان رشته کامپیوتر و هنرجویان هنرستان رشته حسابداری با مقاله (آسیب های فضای مجازی برای کودکان​​) با شما هستیم.

آسیب های اجتماعی فضای مجازی برای کودکان
کودکانی که دسترسی به اینترنت برایشان آسان و بی دردسر است و زمان زیادی را در آن سپری می کنند به مرور زمان توانایی تمایز قائل شدن میان خیال و واقعیت را از دست می دهند. در فضای مجازی هرکس هرچه بخواهد منتشر می کند و این مطالب ممکن است بدون محدودیت در دیدرس کودک قرار بگیرد. این است که مرز بین خیال و واقعیت کمرنگ و کمرنگ تر می شود.

تماشای تصاویر، ویدئوها و به طور کلی محتوای خشونت آمیز یا حاوی صحنه های جنسی پیامدهای بد و ناخوشایندی برای کودکان خواهد داشت: افزایش رفتارهای پرخاشگرانه، بی اعتنایی نسبت به درد و رنج دیگران و ناتوانی در تمایز قائل شدن میان زندگی واقعی و محرک های مصنوعی از جمله این پیامدها هستند. اینها از دیگر آسیب های فضای مجازی برای کودکان هستند که در شمار آسیب های اجتماعی دسته بندی می شوند.

آسیب های سلامت جسمانی فضای مجازی برای کودکان
همان طور که احتمالا می توانید حدس بزنید، کم تحرکی و به دنبال آن چاقی و اضافه وزن مهم ترین تهدیدهایی اند که استفاده افراطی از فضای مجازی کودکان را در معرض آنها قرار می دهد. مقدار زمانی که کودکان در طول هفته صرف استفاده از دستگاه های دیجیتالی مثل کامپیوتر و گوشی هوشمند می کنند طی روندی روزافزون رو به افزایش است و از سوی دیگر، ساعاتی که صرف ورزش و سایر فعالیت های بیرون از خانه می شود کمتر شده است. این کم تحرکی، که از صرف وقت در فضای مجازی ناشی شده است، رشد جسمانی کودک را تحت تأثیر قرار می دهد. حال اگر چاقی و اضافه وزن هم به آن اضافه شود، ممکن است به خطر ابتلای کودک به دیابت در دوران کودکی دامن بزند.

استفاده بیش از حد از صفحه کلید نیز ممکن است به بروز برخی اختلال های حرکتی، نظیر سندرم تونل کارپال (سندرم مجرای مچ دست/ Carpal Tunnel Syndrome) منجر شود. خستگی چشم و در پی آن سردرد از دیگر آسیب هایی است که سلامت جسمانی کودکانی را که زیاد با دستگاه های دیجیتال در فضای مجازی وقت می گذرانند تهدید می کند.

ناگفته نماند که بخش اعظم این کودکان دچار اختلالات خواب نیز هستند. بعضی از آنها کمتر از حد نیاز می خوابند، برخی راحت به خواب نمی روند و عده دیگری با هر دوی این مشکلات سروکار دارند؛ مشکلاتی که به مرور سلامت جسمانی را هم تحت تأثیر قرار خواهد داد.

سوءاستفاده از کودکان و زورگویی اینترنتی
احتمال اینکه کودکان کم سن وسال در فضای مجازی در معرض سوءاستفاده و زورگویی اینترنتی قرار بگیرند از هر گروه سنی دیگری بیشتر است و کودکان از این حیث بسیار آسیب پذیرند.

افرادی هستند که با اهداف پلیدی وارد فضای مجازی می شوند و برای محقق کردن این اهداف به دنبال طعمه می گردند. چه کسانی بهتر از کودکانِ زودباور و ساده؟ آنها پروفایل های تقلبی درست می کنند، خود را هم سن کودکان جا می زنند و در اتاق ها یا انجمن های گفت وگو به مرور زمان اعتماد کودک را به خود جلب می کنند؛ با این هدف که مخفیانه قرار ملاقاتی با او بگذارند. رفتارهای خشونت آمیز، سوءاستفاده جنسی و اتفاق های ناخوشایند دیگری نظیر اینها مسائلی اند که کودک ممکن است در قرار ملاقات با چنین اشخاصی گرفتارشان شود.

عده دیگری هم هستند که پس از جلب اعتماد کودک، اطلاعات شخصی نظیر حساب های بانکی والدین و مواردی از این دست را از او درخواست می کند؛ مسئله ای که ممکن است به اندازه مورد قبلی نتایج مخرب به بار آورد.

چطور متوجه شویم که کودک هدف زورگویی اینترنتی قرار گرفته است؟
تغییرات رفتاری و نشانه هایی که در ادامه مطرح می شوند مربوط به کودکانی است که هدف زورگویی اینترنتی قرار گرفته اند. این نشانه ها کمک می کند به علت اصلی ناراحتی کودکتان پی ببرید و به او کمک کنید:

کودک از افراد ناشناس تماس های تلفنی دریافت کند؛
کودک به محض ورود والدین به اتاقش کامپیوتر را خاموش کند؛
سپری کردن مدت زمانی طولانی در فضای مجازی (به ویژه شب ها)؛
کناره گیری کودک از اعضای خانواده و بی میلی به صحبت کردن درباره فعالیت هایش در فضای مجازی.

راهکار مقابله با این مسئله چیست؟
بهترین کار این است که کودک را از عضویت در شبکه های اجتماعی منع کنید. به کودکتان گوشزد کنید بعدها و هنگامی که بزرگ تر شد به اندازه کافی برای وقت گذراندن در این شبکه ها فرصت خواهد داشت و حالا وقت مناسبی نیست. اگر نمی خواهید این کار را انجام دهید، به کودکتان یادآوری کنید که اگر مورد هدف زورگویی قرار گرفت، همیشه می تواند روی کمک شما حساب کند (چه زورگویی اینترنتی باشد و چه رودررو). اگر ندانید چنین اتفاقی برای کودکتان افتاده است، نمی توانید هیچ کمکی به او بکنید؛ پس باید کاری کنید که در اسرع وقت از موضوع باخبر شوید و کودکتان کاملا به شما اعتماد داشته باشد.

راهکارهای مناسب برای محافظت از کودک در برابر این آسیب ها
۱. استفاده از نرم افزارهای امنیتی و محافظ
نرم افزارهای مختلفی وجود دارند که با استفاده از آنها می توانید دسترسی کودک به وب سایت های نامناسب را محدود کنید. با استفاده از برخی نرم افزارهای دیگر می توانید امکان به اشتراک گذاری اطلاعات شخصی را از کودک سلب کنید. با برخی از این نرم افزارها امکان نظارت بر فعالیت کودکان در فضای مجازی را هم خواهید داشت.

۲. آموزش استفاده بجا و مناسب از فضای مجازی به کودک
آنچه از مورد قبل و وضع محدودیت با استفاده از نرم افزارهای مختلف اهمیت نسبتا بیشتری دارد آن است که در درجه اول به کودکتان آموزش دهید که چطور به شکل مناسب و بجا از فضای مجازی استفاده کند و با کارهای خطرناک، خود و عزیزانش را به دردسر نیندازد. برای شروع راهکارها و توصیه های زیر را مدنظر داشته باشید و عملی کنید:

به اشتراک گذاری تصاویر شخصی و خانوادگی را ممنوع کنید؛
به کودکتان گوشزد کنید رمزهای عبورش را به هیچ عنوان نباید در اختیار دیگران بگذارد؛
قوانینی خانوادگی برای استفاده از اینترنت داشته باشید و همه اعضای خانواده را ملزم به رعایت آنها کنید؛
به او بگویید تا خود شما اجازه نداده باشید نباید با کسانی که در فضای مجازی آشنا می شود قرار ملاقات بگذارد؛
از کودکتان بخواهید اگر در فضای مجازی صحبت با کسی وحشت زده یا آزرده خاطرش کرد، حتما به شما اطلاع بدهد؛
به او یاد دهید تحت هیچ شرایطی اطلاعات شخصی اعم از آدرس منزل، شماره تلفن، اسم یا آدرس مدرسه را در اینترنت فاش نکند؛
به کودکتان گوشزد کنید تحت هیچ شرایطی نباید به ایمیل ها، پست ها، پیام ها و متن های تهدیدآمیز پاسخ دهد (اگر ارسال چنین پیام هایی مکرر و آزاردهنده شد، مسئله را با نیروی انتظامی در میان بگذارید).

هنرستان کمال دانش در رشته کامپیوتر و رشته حسابداری با بهترین کادر تدریس هر ساله رتبه قابل قبولی در کنکور را دارد.

۳. سایر راهکارها برای محافظت از کودکان در مقابل آسیب های فضای مجازی
همراه با کودکتان در فضای مجازی وقت بگذرانید و به او رفتار و رویکرد مناسب را آموزش دهید؛
سایت های موردعلاقه کودک را نشان (Bookmark) کنید تا دسترسی او به این سایت ها ساده تر شود؛
اگر کودک به خاطر تجربه ای ناخوشایند در فضای مجازی نزد شما آمد، او را جدی بگیرید و به حرف هایش بها دهید؛
حساب کارت اعتباری و قبض تلفن را زیر نظر داشته باشید تا اگر هزینه های نامعقول از کارت کم شد یا قبض به طرز غیرمعمولی گران آمد متوجه شوید؛
کامپیوتر را به جای آنکه در اتاق خواب کودکتان قرار دهید، در یکی از قسمت های اشتراکی خانه، مثل اتاق نشیمن بگذارید و ناظر استفاده کودک از آن در فضای مجازی باشید. همچنین از نظارت بر فعالیت کودک با دستگاه های هوشمند مثل تبلت و موبایل غافل نشوید.

وظیفه ما به عنوان سرپرست (والدین) کودک چیست؟
برای همه ما واضح و آشکار است که فضای مجازی و شبکه های اجتماعی و رشد روزافزون کاربران آنها، علاوه بر پیامدهای خوب، با نتایج مضر و خطرناکی نیز همراه بوده است؛ نتایجی که در اکثر مواقع روح و روان کودکان کم سن وسال را تحت تأثیر قرار خواهند داد.

وظیفه شما در مقام والدین و یا سرپرست کودک این است که در درجه اول آسیب های فضای مجازی برای کودکان را بشناسید. با شناخت این آسیب ها کار ساده تری برای مقابله با پیامدهای ناخوشایندشان خواهید داشت. پس از آن، باید فضایی گرم و ایمن در خانه و خانواده به وجود بیاورید. به بیان دیگر، کودکتان باید به شما اعتماد داشته باشد و بدون واهمه، تجربه های ناخوشایندش را با شما در میان بگذارد. اگر هرچه سریع تر به وجود مشکلات پی ببرید، امکان آنکه از بروز اتفاق های ناخوشایند پیشگیری کنید بیشتر خواهد شد.

منبع: مجله اینترنتی چطور